Jak pandemia Covid-19 wpłynęła na aktywność fizyczną dzieci i młodzieży? Na to pytanie nasz zespół szukał odpowiedzi w badaniu przeprowadzonym przez Szkolny Związek Sportowy wspólnie z Fundacją V4Sport na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego. Wyniki mogą stanowić wartościowe źródło informacji o wpływie pandemii na aktywność fizyczną (w tym sportową) w Polsce.
TUTAJ można pobrać raport.
Celem badania było poznanie poziomu różnych przejawów aktywności fizycznej dzieci w wieku szkolnym z województwa dolnośląskiego w okresie pandemii Covid-19 i odniesienie go do okresu sprzed pandemii. Grupą badaną były dzieci ze szkół podstawowych na Dolnym Śląsku (klasy 1-8) oraz ich rodzice lub opiekunowie. W analizie zbierano informacje od rodziców lub opiekunów i dzieci z klas 4-8 szkół podstawowych. Zebrano poprawnie wypełnione dane od aż 7762 rodzin. Liczba uwzględnionych odpowiedzi dzieci (z klas 4-8) wynosiła 4372. Dane zbieraliśmy na przełomie listopada i grudnia 2020 (w okresie, w którym nauka w szkołach podstawowych była zdalna).
Raport składał się z dwóch części:
- analizy i oceny dostępnych źródeł informacji o różnych przejawach aktywności fizycznej dzieci i młodzieży na Dolnym Śląsku (na potrzeby polityk sportowych)
- raportu z badania, wraz z rekomendacjami
Poniżej można przeczytać o skrót ogólniejszych wniosków z badania.
Zmiany aktywności fizycznej dzieci w związku z Covid-19
Skala zmian zachowań odnośnie aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w trakcie pandemii była na tyle istotna, że trudno traktować ją jako sytuację, która sama się wyreguluje (wróci do stanu sprzed pandemii).
Obniżenie się aktywności fizycznej w trakcie pandemii dotknęło różnych jej dziedzin: zorganizowanego sportu, zajęć WF czy aktywności niezorganizowanej (np. zabawy). Zwiększyła się natomiast ilość zachowań sedentarnych.
Jesteśmy przekonani, że sektor sportu to za mało, żeby mierzyć się z wyzwaniami dotyczącymi aktywności fizycznej po pandemii, szczególnie biorąc pod uwagę obniżający się poziom aktywności fizycznej młodzieży już przed pandemią (choćby na podstawie kompleksowego raportu Instytutu Matki i Dziecka dla Ministerstwa Sportu i Turystyki). Stąd sugerujemy kompleksowe podejście do zagadnienia aktywności fizycznej, z uwzględnieniem aktorów już zaangażowanych w zagadnienie, w formie „koalicji na rzecz ruchu”.
W dalszej części odnosimy się do konkretnych wyników badania.
Jakość zajęć WF w dobie pandemii i konieczność adaptacji
Zdalne zajęcia WF trudno traktować jako alternatywę do zajęć WF w szkole. Były one postrzegane jako znacznie mniej intensywne. Co więcej, w wielu szkołach (34% – 45% według dzieci, i 14% – 15% według rodziców) w tygodniu poprzedzającym badanie zajęcia WF odbywały się zdalnie, w formie wykładów teoretycznych. Niezbędne wydaje się pogłębienie wiedzy o jakości tych zajęć, ale też ciągłe podnoszenie kompetencji (i możliwości) nauczycieli z zakresu ich prowadzenia.
Zdalne prowadzenie zajęć WF może być też postrzegane jako szansa w kontekście rozwoju fizycznego dzieci w środowisku pozaszkolnym. Nauczyciele mieli czas na wypracowanie sobie narzędzi np. do zdalnego monitorowania zajęć fizycznych czy rozwijania umiejętności ruchowych dzieci, które mogą wykorzystywać w swojej popandemicznej pracy. Stąd warto zastanowić się, jak wykorzystać potencjał zdigitalizowanych nauczycieli WF – często kluczowych osób w kontekście rozwoju fizycznego młodego człowieka.
Różnice w poziomie aktywności fizycznej między dziewczętami i chłopcami
W naszym badaniu (i wielu innych badaniach w Polsce i na świecie) poziom aktywności fizycznej dziewcząt jest niższy niż chłopców. Wydaje się, że niezbędne są zatem interwencje (programy) przeznaczone specyficznie do dziewcząt, atrakcyjne dla nich i dostosowane do ich potrzeb. Te interwencje mogą odnosić się do obszaru szkoły, gdzie 15% mniej dziewcząt niż chłopców deklarowało, że bardzo lubi WF. Pierwszym krokiem może być analiza, jaka jest charakterystyka prowadzonych zajęć np. jak istotny jest nacisk na rywalizację, czy zakres przedmiotowy zajęć jest szeroki itp.
Dziewczynki mniej dotknięte zdalnym WF-em?
W tym kontekście ciekawą obserwacją z badania jest deklarowana mniejsza negatywna zmiana intensywności zdalnych zajęć WF w pandemii względem udziału w WF przed pandemią wśród dziewcząt. Może to sugerować wartość zajęć WF prowadzonych zdalnie wśród dziewcząt, np. ze względu na bezpieczniej odbieraną przez nie przestrzeń do ruchu. Jednocześnie warto pogłębić analizę tego, co może powodować mniejszą redukcję intensywności zdalnych zajęć WF wśród dziewcząt.
Uczestnictwo w zorganizowanym sporcie
Jak wynika z badania mimo pandemii znaczny odsetek dzieci wciąż uczestniczył w zorganizowanym sporcie. Należy podkreślić, że działo się to w mniejszym zakresie niż przed pandemią. Warto przyjrzeć się warunkom, które czekają na dzieci i młodzież w kontekście zorganizowanego sportu po pandemii np. jaki jest stan klubów sportowych czy dostępność do usług prywatnych organizatorów sportu i fitness, których działalność mogła zostać dotknięta obostrzeniami.
Wartościowe w tym kontekście może okazać się wsparcie klubów w promocji ich oferty, będącej drogą do powrotu do poziomu aktywności sportowej do stanu sprzed pandemii. Motywacją dla wielu dzieci jest możliwość rywalizacji i tutaj kluby i związki mogą odegrać istotną rolę w powrocie do „sportowej normalności” i wzrostu atrakcyjności uczestnictwa w sporcie wśród dzieci. Nasza sugestia to zastanowienie się, jakie nowe narzędzia można wykorzystać na potrzeby uatrakcyjnienia rywalizacji i zwiększenia jej zakresu (np. w formie grywalizacji między zespołami).
Aktywność fizyczna i sportowa dzieci z rodzicami
Ponad połowa dzieci deklarowała w badaniu, że przed pandemią była bardziej aktywni z rodzicami. Kluczowe w tym kontekście wydaje się stworzenie szans do wspólnej aktywności fizycznej rodzin, która pozwoli wrócić do wcześniejszych nawyków ruchowych rodzinom.
Covid-19 a czas dzieci przed ekranami
Rodziców pytano również o ilość czasu spędzonego na zachowania sedentarne (czas wolny przed ekranami) przez dzieci. We wszystkich grupach notowano, że dziecko spędza obecnie więcej czasu na zajęcia sedentarne (od 66% do 72%). Mniejszą ilość czasu na podobne zachowania deklarowano zaledwie w zależności od grupy, od 4% do 8% rodziców, .
Podsumowując, pandemia znacznie oddziaływała na aktywność fizyczną dzieci i młodzieży. Wydaje się, że brak systemowego adresowania wyzwań związanych z aktywnością fizyczną tylko spotęgował się w okresie Covid-19. Jeśli chcemy przynajmniej wrócić do stanu aktywności fizycznej z przed pandemii potrzebujemy ambitnych polityk publicznych. Jak wynikało z naszych wcześniejszych analiz poziom aktywności fizycznej polskich dzieci był już niski przed pandemią (poniżej skrót), stąd przekonanie, że siedzimy na bombie zegarowej, która zaczęła znacznie szybciej tykać.