Przyszłość zrównoważonego rozwoju i odpowiedzialności społecznej w piłce nożnej w Europie

Notatki z UEFA RESPECT FORUM 2023: promoting sustainability in European football  

UEFA zwiększa swoje zaangażowanie w zrównoważony rozwój i odpowiedzialność społeczną, co naturalnie wpływa na krajowe związki piłkarskie i kluby. Wydarzeniem obrazującym kierunki, w których zmierza to zaangażowanie było UEFA Respect Forum, które odbyło się w czerwcu 2023 we Frankfurcie. 

W trakcie wydarzenia nie rozmawiano o tym, czy piłka nożna ma odgrywać rolę w zrównoważonym rozwoju. Przynajmniej w tym środowisku pytanie brzmi raczej, jaką ma mieć rolę i w jaki sposób ją (efektywnie) odgrywać.  

W tym tekście chcę w szerszym kontekście pokazać wizję UEFA względem zrównoważonego rozwoju i odpowiedzialności społecznej. Dlaczego to istotne? Bo determinuje kierunek działania w tym obszarze w europejskiej piłce nożnej. 

Najpierw opiszę wybrane regulacje definiujące myślenie o zrównoważonym rozwoju w UEFA, a następnie przytoczę kilka wartościowych punktów ze wspomnianego wydarzenia. 

Już na wstępie warto pokreślić, że UEFA ma już w tym obszarze specyficzną strategię. 

Strategia zrównoważonego rozwoju UEFA – UEFA Sustainability Strategy 2030 

Strategia nosi tytuł “Siła dzięki jedności”, aby zaznaczyć, że złożone wyzwania można rozwiązywać tylko przy ściślej współpracy wszystkich interesariuszy związanych z piłką nożną. Strategię można postrzegać jako manifest, w którym szerokie środowisko piłkarskie używa wspólnego języka i przyjmuje spójne podejście względem zrównoważonego rozwoju.  

Przyjęta w 2021 strategia została sformułowana wokół 11 polityk (powiązanych z Celami Zrównoważonego Rozwoju ONZ), z których siedem koncentruje się na prawach człowieka, a cztery – na środowisku. Polityki mają zdefiniowane inspiracyjne cele i kluczowe wskaźniki efektu (KPI). 

Obszary i polityki w strategii zrównoważonego rozwoju UEFA: 

Wdrażanie wymogów odnośnie społecznej odpowiedzialności przez UEFA 

UEFA już wdraża wymogi licencyjne bezpośrednio odnoszące się do klubów w męskich rozgrywkach europejskich nadzorowanych przez UEFA.  

Przykładowo, w dokumencie UEFA Club Licensing and Financial Sustainability Regulations (z 2022) w kryteriach licencyjnych klubów mieści się wymóg posiadania i wdrażania dokumentu spójnego m. in. z UEFA Football Sustainability Strategy 2030.  

Jego minimalny zakres przedmiotowy to: 

• Równość i integracja 
• Przeciwdziałanie rasizmowi 
• Ochrona i dobrostan dzieci i młodzieży 
• Piłka nożna dostępna dla wszystkich 
• Ochrona środowiska 

W artykule 44 Football social responsibility officer (oficer / przedstawiciel odpowiedzialny za społeczną odpowiedzialność piłki nożnej), podkreśla się natomiast, że kluby muszą zatrudnić osobę odpowiedzialną za społeczną odpowiedzialność tzn. wdrażanie polityk odnośnie społecznej odpowiedzialności i wymogów, zgodnie z dokumentem UEFA Football Sustainability Strategy 2030 i innymi obowiązującymi dokumentami UEFA.  

W dokumencie znajduje się znacznie więcej wymogów wpisujących się w zrównoważony rozwój klubu. Odnośnie sytuacji finansowej obejmuje to m. in. regulacje odnośnie kapitału własnego netto, braku przeterminowanych zobowiązań, stabilności finansowej, kontroli kosztów. Licencjonowanie jest delegowane na narodowy związek lub na daną ligę zawodową. 

Aktualnie niespełnienie wymogów bezpośrednio odnoszących się do społecznej odpowiedzialności piłki nożnej nie prowadzi to odrzucenia wniosku o licencję, tylko do sankcji. 

Odpowiedzialność społeczna piłki nożnej w Polsce

Członkowie UEFA tzn. krajowe związki sportowe miały natomiast do czerwca 2023 przyjąć strategie zrównoważonego rozwoju czy FSR. W czerwcu Zarząd PZPN przyjął założenia Strategii zrównoważonego rozwoju i odpowiedzialności społecznej w PZPN na lata 2023 – 2027. Dokument nie jest jeszcze dostępny publicznie.

Mechanizmem zachęcania do przyjmowania strategii jest finansowanie w ramach programu HatTrick UEFA. Można z niego pozyskać środki m. in. na inicjatywy wpisujące się w dobre rządzenie czy wpływ na środowisko czy wpływ społeczny.  

Pochodną założeń strategii jest przyjęcie wymogów dotyczących odpowiedzialności społecznej piłki nożnej wśród klubów.

W systemie licencyjnym PZPN dla klubów Ekstraklasy, 1 Ligi czy Ekstraligi Kobiet znalazły się od sezonu 2023/24 kryteria odpowiedzialności społecznej piłki nożnej. Kluby muszą wdrożyć strategię odpowiedzialności społecznej zgodnej z UEFA Football Sustainability Strategy 2030 oraz właściwymi wytycznymi UEFA.

Minimalny zakres tej strategii to kwestie :

• równość i integracja;
• przeciwdziałanie rasizmowi;
• ochrona i dobrostan dzieci i młodzieży;
• dostępność piłki nożnej dla niepełnosprawnych;
• ochrona środowiska.

Teraz chcę przejść do notatek z samego wydarzenia – Respect Forum. Po pierwsze – dlaczego w ogóle myśleć o wpływie piłki nożnej jako sile napędowej myślenia o zrównoważonym rozwoju UEFA? 

Pokazanie potencjału wpływu piłki nożnej 

W swoim wystąpieniu Filippo Grandi, wysoki komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR) zwrócił uwagę, że piłka nożna może być narzędziem do realizacji polityk publicznych adresujących szersze problemy społeczne. Jako przykład podał integrację uchodźców, których realnie – zdecydowana większość jest w krajach Globalnego Południa. Zresztą jak zwrócił uwagę – wyzwania środowiskowe są powszechnie związane z konfliktem.  

Filippo za jedną z najlepszych form ochrony uchodźców postrzega ich włączanie społeczne. Tu znów pojawia się nawiązanie do potencjału piłki nożnej, która jest naturalnym narzędziem do włączania społecznego, bo jest inkluzywna.  

Za rolę piłki nożnej, ze względu na jej medialność i istotność dla szerokiego grona osób, postrzega on też zmianę postaw społecznych (np. postaw względem uchodźców). Zwrócił uwagę na zmieniające się postrzeganie uchodźców w społeczeństwie, gdy ich reprezentanci zasilali zespoły piłki nożnej i zaczynają osiągać z nimi sukcesy. Co również ważne w piłce nożnej powszechnie pracuje się z “tłumem” – co ułatwia rozumienie zachowań grupowych i oddziaływania na nie. 

Społeczne i środowiskowe wymiary zrównoważonego rozwoju w piłce nożnej – praktyki i trendy 

Kilka trendów na piłce nożnej na które zwrócono uwagę w dyskusji: 

1. Zaangażowanie fanów w definiowanie odpowiedzialności organizacji 

W AS Roma w procesie definiowania polityki w obszarze społecznej odpowiedzialności zebrano informację zwrotną od 20 tys. kibiców klubu. Za pomocą badania wybrano kluczowe obszary odpowiedzialności klubu, w tym – mobilność. Fani są naturalnym źródłem inspiracji dotyczącej podejmowanych działań wpisujących się w CSR. 

“Wyobraź sobie, jak dzieci będą w przyszłości oceniały kluby i związki sportowe w kryteriach wykraczających poza wynik sportowy.” Ten cytat pomaga zrozumieć zrównoważonego rozwoju dla organizacji piłkarskich. 

2. Wyzwania z danymi w procesie wdrażania zrównoważonego rozwoju w piłce nożnej 

W niemieckiej Bundeslidze funkcjonują szersze wymagania dt. zrównoważonego rozwoju, które wpisują się w wymogi licencyjne. To m. in. publikowanie informacji dotyczących środowiska, wpływu ekonomicznego, zagadnień społecznych do czego zobowiązane są kluby. 

O ile w Bundeslidze kluby nie były zdziwione “wymaganiami” licencyjnymi – problemem jest zdobycie wysokiej jakości, porównywalnych danych np. odnośnie wpływu na środowisko (stadiony).  

W Niemczech dane to jeden z trzech obszarów postrzeganych jako niezbędne do efektywnego wdrażania zrównoważonego rozwoju. Pierwszy to struktury (strategia, konkretna osoba odpowiedzialna za odpowiedzialność (single point of contact) etc.), drugi natomiast to procedury w organizacjach. Przykładem inicjatywy mającej na celu zaadresowanie problemu z danymi jest kalkulator śladu węglowego w piłce nożnej, który aktualnie rozwija UEFA. 

W Austrii przedstawiciel związku piłki nożnej wspomniał o istotności prawdziwego, długoterminowego zaangażowania i transparentnej komunikacji w efektywnym dążeniu do zrównoważonego rozwoju. Jak wspomniał, jego związek zaczął swoje zaangażowanie realnie od greenwashingu. Odszedł jednak od sadzenia drzew itd., do edukacji wewnętrznych interesariuszy i pracy z interesariuszami zewnętrznymi.

3. Walka z dyskryminacją – wiele do zrobienia 

W UEFA trwają prace, które mają wspomóc wdrażanie zrównoważonego rozwoju w rodzinie piłkarskiej. Jednym z narzędzi jest platforma Outrage, która ma na celu walkę z dyskryminacją w piłce nożnej. Jak podkreślono, na poziomie indywidualnej i organizacyjnej odpowiedzialności brakuje jednak aktualnie wspólnoty i odwagi w walce z nadużyciami. Brak jest bycia razem i mówienia tym samym językiem (wśród piłkarzy) odnośnie dyskryminacji. 

Zrównoważony rozwój w piłce nożnej w działaniach (lekcje) 

Ariela Caglio z Uniwersytetu Bocconi (i doradczyni UEFA) zwróciła uwagę, że zrównoważony rozwój kontekście piłkarskim zmienia swoje znaczenie. Jeszcze niedawno koncentrował się na sytuacji finansowej klubów (poprzez procesy licencyjne skupione wokół sytuacji finansowej). W ostatnich latach wyraźniej odnosi się do obszaru społecznego i środowiskowego, a także Celów Zrównoważonego Rozwoju. 

W kontekście analizy aktualnego stanu zaangażowania w zrównoważony rozwój w organizacjach Ariela przywołała wartość niezależnych analiz ESG czy zrównoważonego rozwoju w piłce nożnej m. in. Responsiball czy Sport Positive Leagues. Zwróciła uwagę, że sponsorzy patrzą na podobne rankingi, bo chcą znaleźć pewnych partnerów swoich działań wizerunkowych.

Przy okazji – naszą analizę odpowiedzialności społecznej klubów PKO BP Ekstraklasy pobierzesz w poniższym linku.

Zainteresowanie „zrównoważonym” sponsoringiem

Ariela wspomniała również, że po okresie Covid-19 bardzo zwiększyło się zainteresowanie zrównoważonym sponsoringiem, wpisującym się w takie hasła jak bioróżnorodność, obieg zamknięty, różnorodność czy inkuzywność.  

Ariela stwierdziła, że są silne argumenty biznesowe za zrównoważonym sponsoringiem, ale bardzo istotny jest proces due dilligence, który umożliwia upewnienie się, że partnerzy do siebie pasują. Jej sugestia to analiza czy projekt jest przekonywujący, autentyczny, istotny (tzn. realnie wpływa w jakiś sposób na życie ludzi), ma największy możliwy potencjał do wpływu. 

Z drugiej strony Norman Darmanin-Demajo stwierdził, że moc piłki nożnej może być użyta lub nadużyta, odnosząc się do świadomego wykorzystywania potencjału dyscypliny. 

Potrzeba planu wdrażania odpowiedzialności i wyzwania w sporcie

W trakcie panelu podkreślano istotność posiadania planu wdrażania społecznej odpowiedzialności. 

Plan (strategia) to różnica pomiędzy ambicjami a rezultatami w odniesieniu do zrównoważonego rozwoju. Plan powinien koncentrować się na obszarach i działaniach o największym potencjalnym wpływie. Do realizacji planu konieczne są zasoby (tzn. nie tylko finanse, ale również np. potencjał ludzki). Niezbędne jest wyznaczanie kamieni milowych, zdefiniowanie celów i wskaźników określających te cele (KPI). 

Magdalena Jeckel, która jest menedźerem projektów odpowiedzialnym za strategię ESG w Eintracht Frankfurt wspomniała, że klub ma 5 kluczowych obszarów ESG i 25 zagadnień, które monitoruje. Ma też dwóch zewnętrznych partnerów, którzy wspierają klub w zbieraniu danych (ponad 600 wskaźników). Jednym z celów strategii jest mierzenie śladu węglowego czy wzrastające wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w partnerstwie z miastem Frankfurt. Klub zawiązał też zewnętrzną “radę” do spraw zrównoważonego rozwoju, która doradza i ocenia efekty (ewaluuje) rezultaty strategii ESG klubu. 

Zrównoważony rozwój w trakcie UEFA EURO 2024 i jego wpływ na sytuację w Niemczech 

Jednym z ciekawych aspektów wdrażania strategii zrównoważonego rozwoju w piłce nożnej jest rola wielkich wydarzeń sportowych. W 2024 odbędzie się UEFA EURO w Niemczech. W związku z tym wydarzeniem powstał oddzielny dokument. Stanowi on wizję, jak ma wyglądać “zrównoważony wpływ” wydarzeń FIFA w przyszłości. 

Przedstawiciele lokalnego organizatora zwrócili uwagę, że wydarzenie stanowi również szansę na edukację klubów, związków i szerszej społeczności związanej z piłką nożną. 

Co istotne, w opinii organizatora (w Niemczech) kluby czekają na wytyczne odnośnie zrównoważonego rozwoju. To znaczy – potrzebują konkretnego wsparcia we wdrażaniu, ale mają otwartą postawę i już angażują się w obszarze środowiskowym.  

Podsumowaniem dyskusji była obserwacja, że: 

Zrównoważony rozwój wymaga inwestycji, ale umożliwia też wygenerowanie konkretnych korzyści, które stanowią zwrot z tej inwestycji. Z drugiej strony ryzyko braku podejmowania działań dynamicznie się zwiększa, co widzą szczególnie wyraźnie młodzi menedżerowie.