Jak sport może być wykorzystany w kontekście zmiany społecznej? W tym tekście w skrócie opiszemy ewaluację pilotażowej edycji programu Fair Play organizowanego przez Młodzieżowe Stowarzyszenie Inicjatyw Sportowych.
Co jest ciekawego w tej ewaluacji? Opracowano ją wykorzystując mocne podstawy teoretyczne. Spróbowaliśmy też bardzo konkretnie zdefiniować, na co?, oraz, w jaki sposób?, program może oddziaływać. To znacznie ułatwia ewaluację, myślenie o celach programu i ocenianie jego efektywności (bo wiadomo, co ma się rezultatem). W ewaluacji próbowaliśmy podjąć nie tylko pytanie: „czy działa?” ale również „jak działa?”. Dlatego sama ewaluacja, choć relatywnie nieduża i prowadzona na pilotażowej wersji programu – może stanowić ciekawą lekcję dla koordynatorów znacznie większych programów zakładających osiągnięcie jakichś celów społecznych poprzez sport.
Po co krytycznie patrzeć na program?
Na podstawie szkicu programu spróbowaliśmy wspólnie z organizatorami założyć, jak wygląda jego model logiczny – w jaki sposób ma działać. Wiemy, że podobne programy, postrzegane jako interwencje behawioralne i zawierające w sobie sport, można efektywnie wykorzystywać m. in. do pracy nad umiejętnościami społecznymi (komunikacją, negocjacjami, umiejętnością współpracy, wyrażania własnego zdania) dzieci i młodzieży. Natomiast jak dokonuje się taka zmiana – tzn. poprzez jakie mechanizmy można osiągnąć cele związane z umiejętnościami społecznymi – nie jest już oczywiste.
Jeden z najważniejszych badaczy programów sportowych wykorzystywanych do osiągnięcia celów społecznych, Coakley, uważa na przykład, że sport jest płaszczyzną, na której odbywa się socjalizacja, nie zaś jej przyczynkiem. Sport może nośnikiem programów społecznych, ich płaszczyzną, co szczególnie wynika ze względu na jego atrakcyjność dla dzieci i młodzieży z różnych grupach społecznych – w tym ze środowisk, które oferują mniejsze możliwości rozwoju. Nie jest natomiast sam w sobie efektywnym narzędziem do ogólnie rozumianej „zmiany społecznej”. Była to główna myśl na konferencji Europejskiego Towarzystwa Zarządzania Sportem (EASM), w którym ostatnio uczestniczyliśmy. Według profesora podsumowującego konferencję, Mike’a Weeda, te ogólne, niepodparte faktami hasła o pozytywnym wpływie sportu osłabiają go. Osłabiają go tam, gdzie rzeczywiście działa. Osłabiają też odbiorców różnych programów sportowych – bo mogliby oni uczestniczyć w efektywniejszych, przynoszących im więcej korzyści, interwencjach. Wreszcie osłabiają społeczeństwo, jeśli wykorzystują środki, które mogłyby zostać wydane na te same cele efektywniej. Stąd też konieczna jest krytyczna analiza, gdzie sport działa i w jaki sposób można go możliwie skutecznie wykorzystać.
Na czym zatem polegał program Fair Play?
Na podstawie diagnozy organizatora o niskim poziomie zaangażowania społecznego, zaufania społecznego i umiejętności społecznych określono, iż Program Fair Play to pozaszkolny program, w którym sport jest wykorzystywany jako spoiwo działań prowadzących do rozwoju kompetencji życiowych (life skills) ze szczególnym naciskiem na umiejętności społeczne (social skills) i podnoszenia samooceny uczestników.
Ma się to dokonywać poprzez:
1) Udział młodzieży w zajęciach Football3. Jest to zmodyfikowana piłka nożna, której celem jest przeniesienie nacisku na kontakty międzyludzkie wśród uczestników na boisku, a nie na rywalizację.
2) Udział w grywalizacji – konkurencji między zespołami uczestniczącymi w programie, które zbierają punkty za realizację różnych zadań (np. regularny udział w zajęciach football3). To element uatrakcyjniający program i podnoszący motywację do uczestnictwa.
3) Realizację zadań. Jednym z takich zadań było „Zróbmy coś dobrego” polegające na udziale zespołu w wybranym działaniu dla lokalnej społeczności. Może być wizyta w lokalnym schronisku dla psów, udział w jakiejś większej akcji charytatywnej czy zorganizowanie akcji sprzątania lasu. Drugie zadanie – „Zorganizowanie turnieju Fair Play” – to zaangażowanie Fair Play Drużyny do lokalnego zorganizowania przynajmniej jednego turnieju Fair Play. Zgodnie z założeniem w turnieju powinni uczestniczyć uczniowie lokalnych szkół podstawowych a zawody miały odbyć się z wykorzystaniem metody football3.
Wspólny, grupowy udział w tych aktywnościach i wsparcie lidera (trenera, wychowawcy) miał prowadzić do wzrastającego poczucia wsparcia młodych osób i umożliwiać im osiągnięcie celów programu, czyli poprawy wspomnianych umiejętności społecznych. Na diagramie przedstawiono zakładany model oddziaływania programu, oparty o wcześniejszą pracę badawczą zespołu Holta (LINK).
Uwaga – zapraszamy też do wysłuchania naszej prezentacji z warsztatu o mierzeniu odpowiedzialności społecznej organizacji i programów sportowych z czerwca 2019.