Pracujemy obecnie z organizacjami z sektora społecznego, którym pomagamy w analizie wpływu społecznego ich działań. Przy tej okazji chcę krótko odpowiedzieć na kluczowe pytania dotyczące podobnych działań, przede wszystkim z perspektywy organizacji:
• Po co w ogóle angażować się w proces analizy wpływu społecznego?
• Jakie są potencjalne korzyści ze analizy wpływu społecznego organizacji?
• Jak zabrać się do takiej analizy?

Czym jest wpływ społeczny?

Pojęcie wpływu społecznego jest bardzo pojemne. W dokumencie grupy eksperckiej przy KE charakteryzującym pomiar wpływu społecznego (dla przedsiębiorstw społecznych) wpływ jest rozumiany jako sposób, w jaki działanie (podejmowane przez organizację, inaczej – interwencja) wpływa na zamierzonych beneficjentów. W dokumencie znajduje się również opis innych pojęć powiązanych z wpływem.

• Dane początkowe: jakie zasoby (wkład) wykorzystano w przeprowadzeniu interwencji
• Działanie: jakie działania podejmuje przedsiębiorstwo społeczne, wykorzystując te zasoby (charakterystyka interwencji)
• Wpływ: w jaki sposób działanie wpływa na zamierzonych beneficjentów
• Wynik: zmiany, jakie zaszły w życiu beneficjentów i innych osób
• Skutek: zakres, w jakim te zmiany wynikają z interwencji

Wyjaśnienie różnic pomiędzy tymi stwierdzeniami jest już wyzwaniem. Najprościej jest stwierdzić, że wpływ to rezultat, który przypisuje się działaniu (interwencji). Poniższy obrazek charakteryzuje te definicje i ich synonimy.

Odnosząc się do definicji wykorzystywanych w FIO: rezultaty są to efekty realizacji zadań publicznych – miękkich, jak wyższe umiejętności radzenia sobie ze stresem wśród beneficjentów programów, czy stałych, jak napisany poradnik. Wpływ będzie obejmował efekty (również w dłuższej perspektywie czasowej) tych rezultatów dla różnych grup beneficjentów.

W ujęciu projektowym wpływ społeczny można natomiast określić jako „logiczne następstwo efektów, w którym wkład (zasoby) i działania organizacji prowadzą do produktów, rezultatów i finalnie do osiągania wpływu społecznego” (Ebrahim i Rangan, 2010).

Dlaczego mierzyć wpływ społeczny?

W sektorze społecznym mierzenie wpływu społecznego to po pierwsze dobra praktyka. Oznacza, że organizacja stara się poprawić rezultaty swojej pracy. To znaczy – próbuje jak najlepiej zrozumieć proces, poprzez który chce osiągać zamierzone efekty.

Z perspektywy jednostki powszechnie możemy spotkać się z sytuacją, w której realizujemy jakieś codzienne zadania bez zastanawiania się, czy można byłoby wykonywać je lepiej, efektywniej. Co więcej, czasami nie zastanawiamy się nad celowością i efektem realizacji tych zadań.

Tą sytuację można porównać do codziennej drogi do pracy, którą wybieramy od lat nie zastanawiając się, czy istnieje jakaś lepsza alternatywa. Dopiero awaria komunikacji na naszej codziennej drodze, która wymaga weryfikacji trasy, wybieranych środków i linii komunikacji, prowadzi do zastanowienia się nad samym procesem transportu. W efekcie takich sytuacji i związanych z nimi poszukiwań wiele osób znajduje wygodniejsze albo szybsze połączenie od oryginalnego szlaku.

W organizacjach również występuje taka zależność. Szczególnie dotyczy ona wpływu społecznego, gdyż jest on bardzo rzadko mierzony. Co więcej, w Polsce niewiele się o nim mówi, a to znaczy, że nie jest też „weryfikowany zewnętrznie”. Istotny jest w związku z tym brak jego bezpośredniego powiązania z wynikami finansowymi organizacji – skoro bowiem nikt nie mierzy wpływu i nie rozlicza za wpływ działań, to dlaczego sama organizacja ma się na tym koncentrować w swojej działalności? W efekcie, organizacje z sektora społecznego mogą zwiększać skalę swojej działalności bez refleksji nad tym, jak efektywnie wykonują swoją misję.

Co w takim razie daje analiza wpływu społecznego?

Po pierwsze analizując swój wpływ możemy świadomie pracować nad jego zwiększaniem czy optymalizowaniem. To znaczy, że jesteśmy organizacją uczącą się, której fundamentem nie jest proces, a rezultaty i misja. Mierzenie wpływu społecznego umożliwia zatem ciągłą poprawę swoich działań i jest podstawą mówienia o „efektywności” organizacji społecznej.

Oto przykład: organizacja deklaruje, że jej misją jest wychowywanie dzieci ze środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym poprzez sport. Czy taka organizacja myśląc o efektach swojej pracy powinna się skoncentrować na tym, co konkretnie zmienia w życiu tych dzieci (wpływ) czy ile zajęć dla nich przeprowadziła (proces – działanie)? Można powiedzieć, że badanie wpływu społecznego ułatwia skoncentrowanie się organizacji na tym, co realnie powinno stanowić clue jej działalności.

Po drugie, badanie wpływu społecznego i jego publikowanie jest podstawą transparentności działań organizacji. Co bowiem wynika z tego, że wiemy jakie działania realizuje dany podmiot nie rozumiejąc, do czego ma to prowadzić i co realnie zmienia? Badania wpływu to wyższy poziom sprawozdawczości – możliwość podzielenia się z interesariuszami pogłębioną refleksją nad swoją pracą.

Po trzecie – wpływ społeczny i jego rozumienie przez organizację zaczyna być warunkiem efektywnego pozyskiwania funduszy na swoją działalność. Coraz więcej inwestorów czy funduszy wspierających działalność społeczną chce bowiem móc porównać poszczególne działania między sobą. Im samym zależy na optymalizowaniu swojego wpływu oraz oszczędnościach i w związku z tym chcą wspierać najefektywniejsze modele prowadzące do określonych efektów. Badanie wpływu jest rdzeniem podobnej analizy (choć inwestorzy czasami mają własne wymagania względem metodologii).

Zrozumienie wpływu ułatwia wyjaśnienie wartości, jaka jest efektem działań. Pomaga odpowiedzieć na pytanie, dla kogo tworzysz wartość. Pomiar wpływu społecznego umożliwia na przykład świadome inwestowanie w innowacje, które naprawdę przynoszą efekty. Badanie wpływu może służyć też do przewidywania, monitorowania lub oceny zwrotu z inwestycji społecznej. Na podstawie analiz wpływu społecznego jasne stają się korzyści i wartość wynikająca z działań dla wszystkich interesariuszy.

W wielu obszarach w Polsce jest to oczywiście melodia przyszłości. Samorządy, jak również organizacje realizujące konkursy ofert w obszarze społecznym, jak FIO, w zdecydowanej większości nie są na poziomie myślenia o wpływie. Widać już natomiast międzynarodowe trendy np. związane z inwestycjami we wpływ (impact investment), które będą do nas przenikać, przede wszystkim w formie konkursów fundacji przykorporacyjnych dużych firm i konkursach inwestorów zainteresowanych zwrotem z inwestycji społecznych (social return of investment) i ich skalowaniem. Co ciekawe, te trendy dotykają również obszaru sportu, co wyraża się choćby próbą wycenienia zwrotu z inwestycji w sport zleconą przez Ministerstwo Sportu i Turystyki czy funkcjonowaniem wskaźnika sport SROI (social return of investment in sport) opracowanego na Uniwersytecie w Sheffield Hallam.

Rozwijając jeszcze myśl o powiązaniu pozyskiwania środków na działalność z mierzeniem wpływu społecznego warto wspomnieć, że sam fakt interesowania się wpływem społecznym przez organizację na tym etapie wyróżnia dany podmiot wśród innych organizacji sektora społecznego. Z perspektywy inwestora fakt powinien bowiem być świadectwem refleksji nad tym, jak osiągane są wyniki organizacji i obietnicą, że jest ona w stanie dostosowywać się w celu osiągania tych wyników. Upraszczając te dywagacje – łatwiej przeznaczyć zasoby na coś konkretnego, szczególnie gdy decyzja nie jest podejmowana emocjonalnie (jak często w przypadku działań jednostki) a raczej w sposób przemyślany.

Wreszcie, na końcu prawdopodobnie najistotniejszy punkt – badanie wpływu społecznego organizacji na poziomie sektora czy branży usług społecznych umożliwia identyfikowanie dobrych praktyk, a przez to jej rozwój całego sektora i efektywniejsze podejmowanie wyzwania, z którym organizacje się mierzą.

Jak zaplanować pierwotną analizę wpływu społecznego?

Jest wiele narzędzi ułatwiających analizę wpływu społecznego. Przykładem jest standard pomiaru wpływu społecznego wypracowany przez grupę roboczą przy KE w odniesieniu do przedsiębiorstw społecznych. Organizacja InFocus opracowała wartościowy cykl materiałów umożliwiających zapoznanie się z procesem analizy wpływu organizacji.

Co znajdzie się w praktyce analizy odpowiedzialności społecznej już działającej organizacji?

Oto podstawowe działania, które warto przeprowadzić w kontekście planowanego wpływu.
1) Wstępne zrozumienie, co zmienia nasza organizacja w oczach interesariuszy. Oznacza to zwykle w praktyce badania jakościowe (wywiady indywidualne czy grupowe) z różnymi osobami zaangażowanymi w naszą działalność np. beneficjentami programów, ich wykonawcami (kadrą) czy inwestorami. Samo mapowanie (identyfikowanie) interesariuszy jest ciekawym ćwiczeniem.
Celem jest zrozumienie, jak te osoby rozumieją misję, cele, efekty działań, a także powiązanie konkretnych działań z subiektywnie postrzeganymi rezultatami. Druga kwestia to uwzględnienie tych materiałów i swoich przemyśleń do opracowania celów swoich działań, w możliwie szczegółowej formie. Czas spędzony na tym kroku ułatwi myślenie o teorii zmiany.
2) Scharakteryzowanie modelu oddziaływania naszej organizacji, nazywanego teorią zmiany (albo w uproszczonej wersji modelem logicznym). To jest ćwiczenie, które można nazwać „akademickim” – odnosi się do tego, jak wygląda relacja między działaniami, rezultatami a wpływem naszej działalności i zakresem tego wpływu (ramą) – jak w przytoczonej na początku definicji projektowej wpływu społecznego.

Przykładowo – udział w dodatkowych zajęciach fizycznych realizowanych w ramach zajęć pozalekcyjnych może oddziaływać na większą ogólną aktywność fizyczną dzieci, co może się przełożyć na ich wyższą sprawność fizyczną. Natomiast zbudowanie nawyku (zmiana zachowania) nie jest efektem prostych relacji. Trzeba pewnie uwzględnić w analizie relacje dziecka z najbliższym otoczeniem (np. wsparcie ze strony trenera), postrzegane bariery do zmiany zachowania, gotowość do zmiany itd.

Należy też określić, jakie są alternatywne wytłumaczenia potencjalnych rezultatów. W odniesieniu do powyższego przykładu wzrostu sprawności fizycznej alternatywnym wytłumaczeniem zmiany mogłaby być większa ilość lekcji wychowania fizycznego, na które zdecydowała się szkoła.
W skrócie – rezultatem powinna być możliwie pełna mapa, która umożliwia analizę relacji przyczynowo-skutkowych prowadzących do wpływu a opartych na podstawach teoretycznych.
3) Posiadając już tą mapę wiążącą działania i ich skutki kolejnym etapem jest myślenie o tym, jak przeanalizować wpływ. Na przykład – jakie wskaźniki czy narzędzia wybrać w analizie. Istotna porada: ponieważ zależy nam na porównywalności różnych działań kluczowy jest wybór popularnych (i rzetelnych) narzędzi i wskaźników. Nie wymyślajmy ich od początku, to kontrproduktywne.
4) Kolejny krok to sam proces analizy wpływu. „Wpływ”, będzie z znacznym stopniu determinował nasze wybory, gdyż niezależnie od branży pokazanie go jest wymagającym przedsięwzięciem.
5) Finalnie zostaje pytanie, które będzie nam towarzyszyć w całym procesie: co planujemy zrobić z wynikami? Czy jesteśmy gotowi podejmować działania na bazie rezultatów analizy? Jak zamierzamy praktycznie wykorzystać efekt naszej pracy?

Na koniec – ograniczenia pomiaru wpływu społecznego

Trzeba wspomnieć, że badanie wpływu społecznego wiąże się z różnymi kontrowersjami. Wynika to choćby z przekonania, że bardzo trudno porównywać między sobą różne interwencje, realizowane w innym horyzoncie czasowym czy z wykorzystaniem odmiennych narzędzi. W sektorze społecznym rzadziej też posługujemy się też danymi ilościowymi, więc organizacje mają związane z tym obawy. Wiele podmiotów nie chce też prowadzić podobnych badań, bojąc się, że mogą okazać się nieskuteczne w postawionej sobie misji. Wreszcie – badanie wpływu wiąże się oczywiście z kosztami.

Osobom, które chciałyby pogłębić swoją wiedzę i krytycznie przyjrzeć się analizie wpływu społecznego polecam film o funkcjonowaniu usługi Social Impact Bonds, o nazwie The Invisible Heart. Wywiad z producentką Nadine Pequenezą jest dostępny tutaj.

Namawiamy jednak, żeby – szczególnie w obszarze sportu i interwencji realizowanych poprzez sport, próbować analizować swój wpływ, choćby po to, aby traktować proces jako narzędzie do wzmacniania swojej organizacji. W obszarze sportu funkcjonują już konkretne wskaźniki, ułatwiające pomiary. Prosimy o kontakt, jeśli możemy pomóc w tym procesie.
Uwaga – dostępna jest już prezentacja z naszego warsztatu o tym, jak mierzyć wpływ społeczny organizacji sportowych tutaj.

Polecane lektury

Prosta charakterystyka badania wpływu w języku polskim LINK
Standardy mierzenia efektów działań – podręcznik dla organizacji społecznych – publikacja autorstwa m. in. Aleksandry Gołdys z naszego zespołu LINK
Raport z ewaluacji Fair Play Programu – wstępu do badania wpływu, które realizowaliśmy dla programu Młodzieżowego Stowarzyszenia Inicjatyw Sportowych LINK
Charakterystyka samego Fair Play Programu Młodzieżowego Stowarzyszenia Inicjatyw Sportowych LINK
Wcześniejszy tekst o potrzebie i wartości ewaluacji, kroku przed analizą wpływu LINK
Badanie wpływu programu Równać Szanse Polskiej Fundacji Dzieci i Młodzieży, realizowane przez zespół Centrum Wyzwań Społecznych UW – LINK
Bardzo dobre materiały do nauki planowania mierzenia wpływu społecznego dla organizacji społecznych – LINK
Analiza zwrotu z inwestycji w sport z Wielkiej Brytanii – LINK
Analiza zwrotu z inwestycji sportowych trzech programów w Londynie, zrealizowana przez Lodestar. Warto się zapoznać w kontekście planowania wpływu społecznego organizacji wykorzystującej sport do osiągania celów społecznych – LINK