Jak kluby sportowe mogą wspierać uchodźców?

Kluby sportowe potrafią szybko reagować na sytuacje kryzysowe. W przypadku pandemii obserwowaliśmy, że na różnych jej etapach kluby angażowały się różnorodne działania na rzecz swoich społeczności. Te działania opisaliśmy w raportach o odpowiedzialności społecznej klubów PKO BP Ekstraklasy czy Fortuny 1 Ligi.

Agresja Rosji na Ukrainę prowadzi do niespotykanej w Polsce imigracji, która sama w sobie jest wielkim wyzwaniem społecznym.

Kluby sportowe mogą odgrywać istotną rolę we wsparciu i integracji uchodźców. Wiele o tym, jak efektywnie mogą realizować owo zadanie dowiedzieliśmy się na bazie europejskich doświadczeń z uchodźcami, m. in. z państw Afryki Północnej czy Syrii. Niektóre programy finansowane przez Unię Europejską, jak i kraje członkowskie były ukierunkowane specyficznie na wykorzystanie sportu jako narzędzia integracji społecznej przez organizacje sportowe.

Poniżej przedstawiamy sugestie dla klubów, które chcą zaangażować się w takie wsparcie.

Jak działać efektywnie?

W kontekście efektywności, programy ukierunkowane na inkluzywność poprzez sport wymagają:

• długoterminowego planowania;
• zabezpieczonego finansowania;
• dostosowanej komunikacji;
• mocnego procesu rekrutacji;
• partnerstw;
• ewaluacji (NISB, 2016).

Chcę przede wszystkim podkreślić, że myślenie o potencjalnym pozytywnym wpływie klubów sportowych należy rozstrzygać w kontekście długoterminowym. Uwzględnijmy jednak, co też można zrobić lepiej starając się wdrażać podobne działania ad hoc.

Programy w strategii klubu i podmiotów finansujących sport

Długoterminowe planowanie i zabezpieczone finansowanie na działania ukierunkowane na uchodźców to podstawa ich skuteczności. Po stronie klubu jest zdefiniowanie priorytetów strategicznych, które mogą obejmować pracę z uchodźcami. W krajach wysoko rozwiniętych obserwuje się, że klubom sportowym wciąż trudno jest priorytetyzować cele społeczne.

Zmianą, która mogłaby oddziaływać na wzmocnienie funkcji społecznych klubów sportowych w Polsce jest przemodelowanie finansowania publicznego klubów sportowych. Przykładem działań na poziomie Ministerstwa Sportu i Turystyki oraz samorządów terytorialnych jest organizowanie specyficznych programów promujących osiąganie celów społecznych lub zmodyfikowanie aktualnych, prostych programów ukierunkowanych na finansowanie klubów (Program Klub, Szkolny Klub Sportowy), aby wymagały lub formalnie wspierały rekrutację uchodźców.

Drugim istotnym działaniem podmiotów finansujących kluby sportowe byłoby przemyślenie programów, które umożliwiają finansowanie długoterminowe (powyżej roku). Formalnie zorganizowanie takich programów jest możliwe – w praktyce możliwość jest jednak niewykorzystywana przez Ministerstwo Sportu i Turystyki. Programy długoterminowe byłyby szansą na zaangażowanie w klubach większych zasobów niezbędnych do wzmocnienia pracy z uchodźcami.

Rola sportu i organizacji sportowej

Co właściwie chcemy osiągnąć poprzez swoje zaangażowanie i – dla kogo? Na samym początku, jak przy innych programach społecznych, krytyczne jest zdefiniowanie, co właściwie chcemy zrobić. Wbrew pozorom to znaczne wyzwanie.

Istotne jest na przykład rozróżnienie między programami „sport plus” i „plus sport”, odnoszące się do roli, jaką sport odgrywa w programach społecznych. O ile w programach „sport plus” kluczowe znaczenie odgrywa samo uczestnictwo w sporcie, w programach „plus sport” sport jest przede wszystkim dodatkiem do innych narzędzi, które mają prowadzić do osiągnięcia „pozasportowych” celów.

Jeżeli w klubie zajmującym się szkoleniem chcemy otworzyć się na trenującą na wysokim poziomie młodzież z Ukrainy, można (w odniesieniu do samego procesu treningowego) osiągnąć to przy niedużym wysiłku. Ilość osób objętych taką pomocą będzie jednak zapewne niska i mimo tego będzie wymagała od klubu zaangażowania (np. zajęcie się ubezpieczeniem trenujących, dostępnością sprzętu).

Zrealizowanie działań ukierunkowanych na integrację uchodźców w lokalnej społeczności czy włączenie ich w rynek pracy może okazać się natomiast inicjatywą ambitną, w której niezbędne jest sięgnięcie do nowych narzędzi i przedefiniowanie funkcjonowania całej organizacji sportowej.

Nie ma wątpliwości, że sport to dobry kontekst działań służących integracji niektórych grup – szczególnie dzieci i młodzieży. Istotne, że klub nie musi jednak pełnić kompleksowej roli w szeroko rozumianej inkluzywności – może się okazać, że sprawdzą się w tym w większym stopniu organizacje partnerskie czy pracownicy socjalni.

Kluby nie muszą / nie powinny działań same

Nawiązując do wcześniejszego punktu, kluby nie muszą posiadać kompetencji wspierających w integracji czy odpowiadających na złożone potrzeby uchodźców. Warto zatem, aby otwierały się na partnerstwa z organizacjami czy ludźmi, którzy takie kompetencje i zasoby mają. Klub może okazać się miejscem, do którego w pierwszej kolejności trafia osoba z traumą związaną z wojną, ale jego rola może się tu ograniczyć do efektywnej współpracy w organizacjami, które wiedzą jak wspomóc ludzi w takim stanie.

Działania dostosowane do potrzeb uchodźców

Jeżeli cele działań są ukierunkowane na integrację społeczną warto zastanowić się, jak podnieść otwartość środowiska, w którym operujemy.

Sugestia to wykorzystanie zasobów, które mogą wspierać dotarcie i zaangażowanie dzieci i młodzieży z Ukrainy. Przykład to wykorzystanie dzieci pochodzenia ukraińskiego już obecnych w naszym otoczeniu do promocji udziału w programach czy rekrutacja trenerów i instruktorów z Ukrainy do pracy z młodzieżą. Naturalnym partnerem w działaniach na rzecz młodych uchodźców są też organizacje pomocowe wspierające osoby uciekające z Ukrainy i będące dla nich istotnym punktem kontaktu w Polsce.

Dostosowanie do potrzeb odnosi się również do naszej grupy docelowej. Tylko programy wpisujące się jej potrzeby mogą prowadzić do sukcesu podobnych inicjatyw. Nie oczekujmy zatem, że z perspektywy szkółki piłkarskiej skoncentrowanej na sukcesach sportowych uda nam się dotrzeć do wcześniej nietrenujących dziewcząt z Ukrainy. Grupa ta może być natomiast zainteresowana udziałem w zajęciach sportowych nieukierunkowanych na rywalizację a raczej – na wspólne spędzanie czasu w trakcie zróżnicowanych aktywności.

Budowanie włączającego środowiska

Na integracyjny charakter środowiska może oddziaływać sama charakterystyka rozgrywki.

Przykładem jest włączenie do gry elementów ukierunkowanych na interakcje społeczne. Do takich potrzeb opracowano np. rozgrywkę football3. Z drugiej strony zwykłe zajęcia celujące przede wszystkim na wynik sportowy prawdopodobnie nie spełnią dobrze roli integrującej nowych uczestników czy zawodników.

Inkuzywność to też dostępność organizacyjna i finansowa zajęć. Wyzwaniem dla uchodźców może być choćby dojazd na zajęcia, niemożność regularnego uczestnictwa, brak elastyczności dotyczący posiadania członkostwa czy brak sprzętu.

Bardzo istotny jest również styl pracy trenera czy instruktora. Trenerzy i liderzy zainteresowani pracą z grupami wykluczonymi nie znajdą wielu możliwości rozwoju w formalnej edukacji trenerskiej. Przykładowo, z moich rozmów z trenerami z licencjami UEFA wynika, że nacisk na aspekty wychowawcze i odpowiedzialność społeczną w ramach kursów jest nikły. W pracy z uchodźcami mogą sprawdzić się szczególnie osoby o przygotowaniu pedagogicznym i te, które w mniejszym stopniu zajmują się trenowaniem pod kątem wyczynu.

Konieczne wydaje się też zadbanie o wrażliwość kulturową w trakcie zajęć, na którą można oddziaływać np. poprzez edukację kadry i innych uczestników zajęć.

Planowanie dla wpływu społecznego

Zachęcamy do myślenia o długoterminowych efektach działań. W tym celu sugerujemy wykorzystanie pojęcia wpływu społecznego i planowanie ewaluacji swoich działań. Wpływ jest rozumiany jako sposób, w jaki działanie (podejmowane przez organizację, inaczej – interwencja) oddziałuje na zamierzonych beneficjentów. Pozwala to osadzić swoje działania w teorii i poprawiać ich skuteczność. O potencjalnych korzyściach z ewaluacji wpływu społecznego pisałem tutaj, a tu zamieściłem treść prezentacji o mierzeniu wpływu społecznego w kontekście sportu. Pod tym linkiem można zobaczyć przykładową ewaluację programu wykorzystującego sport do celów społecznych.

Planowanie dla wpływu społecznego jest szczególnie istotne, jeśli celem inicjatywy jest osiągnięcie konkretnych celów społecznych. Przykładowo, już na etapie budowania programu będzie prowadziło do zdefiniowania, jakich działań i pośrednich efektów wymaga osiągnięcie dalekosiężnego celu.

Dobre rządzenie

Dobre rządzenie odnosi się do szerzej rozumianych praktyk organizacji w odniesieniu do swojego funkcjonowania. W przypadku działań skierowanych do uchodźców może obejmować mechanizmy włączenia ich w procesy decyzyjne i projektowanie działań, świadome budowanie liderów wśród uchodźców, przezwyciężanie wyzwań jak dyskryminacja, czy włączanie szerokiego grona interesariuszy w myślenie o podobnych inicjatywach.

Chcę tu podkreślić, że w klubie sportowym demokratyczność jest zwykle problemem, bo funkcjonuje on w ścisłej, pionowej strukturze. To zadanie dla klubów, żeby włączyć w swoje decyzje grupy będące beneficjentem ich działań i zrozumieć, jakich mechanizmów te procesy wymagają.

Korzystanie z doświadczeń organizacji z sektora sportu dla rozwoju i pokoju (sport for development and peace (SDP))

W Polsce mamy mało organizacji, które świadomie poprzez sport adresują wyzwania związane z inkluzywnością. Sugeruję jednak przyjrzeć się dwóm organizacjom, które mają wydatne doświadczenie i są regularnie wyróżniane za swoją pracę w tym sektorze. Pierwsza z nich to Etnoliga – warszawski projekt Fundacji dla Wolności wspierający integrację, wyróżniony UEFA Grassroots Award. Drugi to Stowarzyszenie Trenuj Bycie Dobrym i ich Fair Play Program, który promuje m. in. wykorzystanie football3. Jest to zmodyfikowana rozgrywka piłki nożnej, nastawiona na rozwój dialogu i komunikacji między uczestnikami, wykorzystywana pierwotnie w obszarach konfliktu. Organizacja jest jedynym w Polsce beneficjentem grantów Fundacji UEFA i FIFA.

Rozwój organizacji i kadr

Zachęcam do zainteresowania się dostępnymi kursami i materiałami dotyczącymi wykorzystania sportu do integracji migrantów. Jednym z nich jest kurs w ramach programu ASPIRE – Activity, Sport, Play for the Inclusion of Refugees. Można w nim wziąć udział poprzez ten link. Drugi kurs, opracowany przez duńską organizację ISCA w ramach projektu Integration of Refugees Through Sport dostępny jest tutaj.

Polecam również publikacje o dobrych praktykach wykorzystywania sportu (i klubów) do integracji społecznej: