Podcast: Play in new window | Download (Duration: 40:02 — 40.3MB)
Zapisz się! Apple Podcasts | Email | RSS
Tematem podcastu i artykułu jest aktywność fizyczna dzieci i młodzieży w Polsce. Odnosimy się do najnowszego raportu opublikowanego w ramach inicjatywy Active Healthy Kids Global Alliance. Gościem podcastu jest dr Hanna Nałęcz z warszawskiego AWF, współautorka raportu i jedna z najbardziej doświadczonych badaczek w tym obszarze w Polsce.
UWAGA: o najnowszej (2018) wersji raportu można posłuchać i poczytać tutaj.
Raport opublikowano w listopadzie 2016 podczas Konferencji Global Matrix 2.0 w Bangkoku. Stanowi on świetny punkt wyjścia dla osób, które angażują się w projekty oddziałujące na aktywność fizyczną dzieci i młodzieży. Przedstawia rzetelnie diagnozę aktualnej sytuacji, zarówno w odniesieniu do aktywności, jak i wpływającą na nią czynników. Jak zatem wygląda aktywność fizyczna dzieci i młodzieży w Polsce? W tekście najpierw omówiono projekt a następnie przedstawiono wyniki Polski oraz zalecenia i strategie jej dotyczące.
Tło powstania raportu
Pomimo powszechnej świadomości o ważności aktywności fizycznej dla zdrowia, tylko niewielki odsetek dzieci spełnia dotyczące jej zalecenia. To samo odnosi się do ilości czasu spędzanego biernie, na przykład przed ekranem komputera.
Do adekwatnego reagowania na te problemy niezbędne jest dogłębne ich poznanie. Zgodnie z tą ideą w maju 2014 roku w Toronto odbyła się pierwsza międzynarodowa konferencja Global Summit on the Physical Activity of Children, omawiająca wyniki raportów z 15 państw. W listopadzie 2016 roku w Bangkoku odbyła się druga konferencja podsumowująca wyniki raportów z 38 państw z 6 kontynentów, w tym po raz pierwszy z Polski. Sporządzone raporty są rezultatem pracy badaczy z poszczególnych krajów, którzy na podstawie wypracowanej metodologii opracowują dokument podsumowujący najlepsze dostępne dane dotyczące aktywności fizycznej dzieci i młodzieży.
Czym jest Active Healthy Kids Global Alliance (AHKGA)
Inicjatywą koordynującą powstawanie raportów jest Active Healthy Kids Global Alliance (AHKGA). Zrzesza ona badaczy, uczelnie i organizacje z różnych krajów starając się postawić aktualną diagnozę stanu aktywności fizycznej dzieci i młodzieży. Zadaniem, które stawiają sobie przedstawiciele AHKGA jest udostępnianie tej fachowej wiedzy wszelkim zainteresowanym stronom, w tym: politykom, organizacjom pozarządowym, lokalnym wspólnotom, a przede wszystkim opinii publicznej, tak, aby mogli poznać problem i podjąć na tej bazie działania.
Metodologia AHKGA i wykorzystane wskaźniki aktywności fizycznej
W na potrzeby AHKGA sporządzono narzędzie do wszechstronnej analizy aktywności fizycznej dzieci. Składa się na nie dziewięć wskaźników: Ogólna Aktywność Fizyczna, Udział w Zorganizowanym Sporcie, Aktywna Zabawa, Aktywny Transport, Zachowania Sedentarne, Rodzina oraz Znajomi, Szkoła, Społeczność Lokalna i Otoczenie oraz Strategie Rządowe i Inwestycje.
Na bazie tych wskaźników zespoły eksperckie w poszczególnych państwach przygotowują raport. Wskaźniki w Polsce przedstawiono w szkolnej skali ocen – od “5” (bardzo dobrze) do “1” (niedostatecznie). Oceny odpowiadały odsetkowi dzieci, spełniającemu narodowe rekomendacje w odniesieniu do wskaźnika – “5” oznaczało między 100% a 80% dzieci i młodzieży spełniających rekomendacje, “4” – 79% do 60%, “3” – 59% a 40%, “2” – 39% a 20% i “1” sugerujące spełnianie zaleceń przez 19% lub mniejszy odsetek dzieci. Dzięki ujednoliceniu systemu oceny dane zawarte w raporcie międzynarodowym można z łatwością odnieść do raportów z innych krajów.
Global Matrix 2.0 – aktywność fizyczna dzieci i młodzieży globalnie i w Europie
Tegoroczny, międzynarodowy raport porusza kilka istotnych problemów i ujawnia ciekawe zależności. Ogólne wnioski płynące z zebranych danych spośród 38 państw są dość pesymistyczne. W krajach wysoko rozwiniętych najgorzej wypadają wskaźniki dotyczące faktycznych zachowań związanych z aktywnością fizyczną wśród dzieci (Ogólna Aktywność Fizyczna oraz Zachowania Sedentarne), przy stosunkowo dobrze ocenianych wskaźnikach dotyczących otoczenia (Szkoła, Społeczność Lokalna, Strategie Rządowe i Inwestycje, Rodzina oraz Znajomi).
W raporcie zauważono, że kraje z gorszą infrastrukturą sportową mają wyższy współczynnik Ogólnej Aktywności Fizycznej, podczas gdy kraje z dobrze rozwiniętą infrastrukturą i strategiami mają ten sam współczynnik niższy. To znaczy, kraje wysoko rozwinięte pomimo relatywnie dobrze rozwiniętej infrastruktury sportowej i wsparcia ze strony otoczenia, rzadko kiedy zdają się radzić sobie z problem niskiej aktywności fizycznej dzieci i młodzieży.
W Europie Karty Raportowe przygotowało czternaście państw, w tym Polska. Najlepiej ocenionymi krajami na świecie, ale także w Europie, są Dania, Holandia i Słowenia. W tych trzech państwach można zaobserwować kilka uzupełniających się procesów, którym zawdzięczają swój tegoroczny sukces: kompleksową politykę „proaktywnościową”, dobrze rozwiniętą infrastrukturę oraz wysoki współczynnik aktywności społecznej. Jednakże nawet w tych krajach (oprócz Słowenii) ocena wskaźnika Ogólnej Aktywności Fizycznej nie jest bardzo dobra.
Aktywność fizyczna dzieci i młodzieży w Polsce
Polskiemu zespołowi udało się skompletować dane do oceny ośmiu z dziewięciu proponowanych wskaźników. Wskaźnikiem nieocenionym (jak w 22 innych krajach) jest Aktywna Zabawa, co jest efektem braku dostatecznej ilości danych. Wartości pozostałych wskaźników ustalono na podstawie rezultatów wcześniejszych badań. W niektórych obszarach uwzględniono dane z różnych źródeł, z których treści zespół badawczy dokonał syntezy.
Były to między innymi kompleksowe badania HBSC, których pierwszym autorem jest dr hab. Joanna Mazur czy informacje z raportu Aktywność Fizyczna Młodzieży Szkolnej w Wieku 9 -17 Lat opublikowanego przez Instytut Matki i Dziecka w Warszawie na zlecenie Ministerstwa Sportu i Turystyki.
Najlepszą ocenę, “4”, wystawiono w Polsce wskaźnikowi Szkoła. Najgorzej oceniono wskaźniki: Zachowania Sedentarne, Udział w Zorganizowanym Sporcie oraz Ogólna Aktywność Fizyczna – na “2”. Reszta wskaźników: Aktywny Transport, Infrastruktura, Rodzina i Znajomi, Strategie Rządowe i Inwestycje otrzymały ocenę “3”.
Na tle innych państw Polska otrzymała przeciętne wyniki (większość ocen to “3” i “2”). Naszą mocną stroną są kompleksowe rozwiązania adresowane do szkół. Wiąże się to przede wszystkim z relatywnie dużą ilością obowiązkowego wychowania fizycznego, jakością tych zajęć, wykształceniem nauczycieli i powstaniem w ostatnich latach programów sportowych skierowanych do szkół. Istotnymi inicjatywami w obszarze Strategie Rządowe i Inwestycje jest wdrażana od 2014 roku strategia “Sport Wszystkich Dzieci” oraz ważna rola aktywności fizycznej dzieci przypisana w Programie Rozwoju Sportu do Roku 2020.
Wnioski z raportu i rekomendacje dotyczące aktywności fizycznej dzieci i młodzieży
Dzięki dużej ilości danych i sporej liczbie dobrych praktyk aktywność fizyczna dzieci i młodzieży w szkole została centralnym zagadnieniem tegorocznego raportu w Polsce. Niemniej eksperci zaznaczają, że wskaźnik ten może w przyszłości jeszcze zwiększyć swoją ocenę. Obszarem koniecznym do usprawnienia jest choćby współpraca ministerstw: zdrowia, sportu i edukacji przy tworzeniu programów aktywizujących skierowanych do szkół.
Z drugiej strony polska koncentracja na szkolnictwie uwydatnia poważne braki w innych elementach strategii promowania aktywności fizycznej wśród dzieci i młodzieży. Hasło będące myślą przewodnią polskiego raportu: „Co oprócz szkoły?” ma stymulować poczucie wspólnej odpowiedzialności za zdrowie dzieci wśród rodziców czy opiekunów, organizacji pozarządowych, lokalnych społeczności, samorządów i instytucji rządowych. Raport zaznacza konieczność intensywniejszych działań w tych pozaszkolnych obszarach. Co symptomatyczne, mówienie o aktywności fizycznej w Polsce często ogranicza się do sportu. W dużo mniejszym stopniu zwraca się uwagę na przykład na czas spędzony biernie, ruch związany z przemieszczaniem się (np. dostosowaniem przestrzeni do bycia przyjaznej dla aktywnego transportu) czy na nieustrukturalizowaną aktywnością. Ta obserwacja powinna być bodźcem do bardziej kompleksowego myślenia o aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w naszym kraju.
Czego nie wiemy?
Z perspektywy diagnozy, w Polsce szczególnie istotnym problemem jest brak danych dotyczących aktywności fizycznej wśród dzieci poniżej dziesiątego roku życia. Nikt nie bada systematycznie tego obszaru. W Polsce brakuje też badań z wykorzystaniem obiektywnych narzędzi np. akcelerometrów. Z tego powodu dane w polskim raporcie dotyczą niemal wyłącznie dzieci i młodzieży od dziesiątego roku życia wzwyż, co pozostawia poza analizą ogromną część całej grupy. Autorzy apelują o wprowadzenie mechanizmów stałego zbierania rzetelnych danych w pomijanych obszarach, bo tylko w oparciu o nie można przeprowadzać wartościowe analizy.
Kolejnym wyzwaniem stojącym przed Polską jest skoncentrowanie się na efektywnej promocji sportu bezpośrednio, wśród obywateli. Na podstawie międzynarodowego raportu można stwierdzić, że kraje wysoko rozwinięte posiadają już dobrą infrastrukturę sportową, mimo to rzadko kiedy osiągają wysoki współczynnik Ogólnej Aktywności Fizycznej i dobre oceny dotyczące zachowań sedentarnych. Uczy nas to, że same czynniki zewnętrzne czy działania w obszarze otoczenia nie wystarczą, by osiągnąć sukces.
Podsumowując, kompleksowe przeciwdziałanie problemowi niedoboru aktywności fizycznej wśród dzieci musi wiązać się z równoległymi działaniami we wszystkich wymiarach opisywanych przez wskaźniki. Ze względu na uniwersalny charakter tych wyzwań inicjatywa AHKGA stwarza przestrzeń dla międzynarodowej wymiany wiedzy. Dzięki niej powstaje społeczność, która jako pierwsza stara się monitorować ten problem w skali globu. Sporządzanie raportów takich jak Global Matrix 2.0 ułatwia wymianę informacji w obszarach, w których dane państwo jest słabsze od innych, tak aby mogło wykorzystać już sprawdzone rozwiązania.
W Polsce organizacją koordynującą projekt była Fundacja V4Sport zaś jego opracowanie merytoryczne odpowiadał zespół Centrum Wyzwań Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego.
Po szczegółowe informacje na temat raportów z zaangażowanych państw, oraz raportu Global Matrix 2.0 zapraszamy na stronę: www.activehealthykids.org.
Cały polski raport w języku angielskim można znaleźć pod adresem:
Zembura, P., Gołdys, A., & Nałęcz, H. (2016). Results from the Poland’s 2016 Report Card on Physical Activity for Children and Youth. Journal of Physical Activity and Health, 13 (Suppl 2), 237–241, http://journals.humankinetics.com/doi/pdf/10.1123/jpah.2016-0386